به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «حکمت ایرانی در معماری اسلامی؛ از آغاز تا پایان عصر صفوی» نوشته فرزانه فرشیدنیک، می‌کوشد با تمرکز بر تنوع و تکثر الگوهای زیباشناسی در دوره‌های مختلف تاریخ هنر و معماری اسلامی، علت پیدایش این تمایزات را در ارتباط با جریان اندیشه، فلسفه و تفکر حاکم هر دوره تبیین کند.

هدف کتاب بررسی نحوه بازتاب اندیشه ایرانی در صورت و ساختار معماری اسلامی در دوره‌های مختلف تاریخی است. درواقع کتاب در دو فصل تنظیم شده است: در فصل اول، مبانی فکری و فلسفی در ایران پس از اسلام تا پایان دوره مغول (در چهار دوره شامل سده‌های نخست، قرن سوم و چهارم، قرون پنجم و ششم و دوران ایلخانان و تیموریان) معرفی و سپس تعدادی از بناهای شاخص مربوط به هر دوره بررسی شده تا چگونگی ارتباط میان اندیشه اسلامی با ساختار معماری و شهرسازی در هریک از این دوره‌ها آشکار شود.

فصل دوم نیز به بررسی بازتاب مکاتب فلسفی اصفهان در معماری و شهرسازی عصر صفوی اختصاص یافته است. در این فصل با توجه به اوج تعالی اندیشه شیعی در عصر صفوی، نخست تاثیر تشیع بر شکل‌گیری مکتب فلسفی اصفهان بررسی شده است و سپس با بررسی مشروح اندیشه در عصر صفوی و شناخت شاخصه‌های فلسفی در این دوره، ویژگی‌های مکتب فلسفی اصفهان و جایگاه ویژه اندیشمندان عصر صفوی و به‌ویژه شیخ بهایی، میرداماد و ملاصدرا در مبانی اندیشه عصر صفوی معرفی شده است. نهایتا ویژگی‌های شاخص معماری و معیارهای شهرسازی سبک اصفهان بررسی شده تا انطباق ساختار معماری و شهرسازی عصر صفویه با هستی‌شناسی آن عصر آشکار گردد. 

نویسنده در مقدمه کتاب تاکید می‌کند که پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه هنر و معماری به‌ویژه در عصر صفوی، بیشتر به بینش نمادین و کلیات زیبایی‌شناسی هنر اسلامی، متاثر از دیدگاه‌های عرفانی به‌خصوص اصل «وحدت در کثرت» پرداخته و یا ارتباط میان هندسه و معنا در هنر و معماری ایران و مفاهیم نهفته در آن را بیان کرده‌اند و اغلب تمایزات و تفاوت‌های تاریخی و منطقه‌ای هنر اسلامی را نادیده گرفته‌اند.

به زعم فرزانه فرشیدنیک در هنر و معماری ایران از دیرباز ارتباطی مشهود میان اندیشه، صورت و ساختار اثر هنری موجود بوده است و نحله‌های گوناگون فلسفه ایرانی با برخورداری از قابلیت‌های ویژه نمادپردازی و توصیفات نمادین مکانی یا توان تاثیرگذاری بر هندسه و ساختار، در هر دوره به‌شکلی ویژه بر هنر و معماری ایران تاثیر گذاشته‌اند و بدین‌سان معماری ایرانی با برخورداری از میانی حکمی و فلسفی، در دوره‌هایی از تاریخ از کمالی بی‌نظیر بهره‌مند شده است. او متذکر می‌شود که اتفاقا گسست از این مبانی اندیشه‌ای، به‌تدریج بستر کم‌رنگ‌شدن هویت در معماری امروز و زمینه ازبین‌رفتن ارتباط آن با مخاطب را فراهم کرده است. 

نویسنده به این مسئله هم اشاره می‌کند تالیفات پژوهشگران این عرصه و به‌ویژه سنت‌گرایان به‌شان‌دادن اشتراکات زبان زیبایی‌شناسی اسلامی محدود مانده و اغلب به صورت بسیار کلی و گاه در گستره مکانی وسیعی شامل قلمروی اسلامی و نیز در گستره زمانی از بدو اسلام تا دوره قاجار به بررسی کلیات تزئین و زیباشناسی در هنرهای مختلف اسلامی پرداخته که فاقد دقت کافی است و جزئیات مربوط به سیر تطور تاریخی این پدیده را نادیده گرفته و از پرداختن به تمایزات و تفاوت‌های آن غافل مانده است.

در کتاب پس از مرور مختصر دوره‌های مختلف پس از اسلام، عصر صفوی به عنوان نقطه اوج حیات فکری اسلامی و شیعی بررسی و تحلیل شده است تا از این طریق چگونگی تجلی حکمت در هنر اسلامی ایران آشکار شود. بنابراین ابتدا سیر اندیشه اسلامی از صدر اسلام تا پایان دوره مغول به اجمال معرفی می‌شود و ویژگی‌های دوره‌های مختلف حیات فکری ایرانی ـ اسلامی و تاثیر آن بر معماری تبیین می‌گردد و پس از آن مکتب فکری اصفهان با شرح بیشتر سخن گفته می‌شود. در این بخش معماری عصر صفوی و ویژگی‌های آن، به‌صورت مفصل‌تری معرفی شده و در نهایت چگونگی تاثیر اندیشه بر کالبد معماری این عصر تجزیه و تحلیل گردیده و اصفهان عصر صفوی به‌عنوان نمونه‌ای بارز در زمینه ارتباط تنگاتنگ میان معماری و مکتب اسلام و الگویی منسجم از شهر اسلامی، معرفی شده است. واقعیت هم این است که عصر صفوی از زبان زیباشناختی منحصربه‌فردی برخوردار است که به شکل‌گیری یکی از درخشان‌ترین دوره‌های هنر و معماری ایرانی منجر شده و نمایشی از ارتباط تناتنگ میان هنر و مکاتب فلسفی و عرفانی است. 

سرفصل‌های اصلی کتاب نیز عبارتند از: بازتاب حکمت اسلامی در هنر ایران تا عصر صفوی و بازتاب مکتب فلسفی اصفهان در معماری و شهرسازی عصر صفوی.

 

کتاب «حکمت ایرانی در معماری اسلامی؛ از آغاز تا پایان عصر صفوی» نوشته فرزانه فرشیدنیک در ۲۰۰ صفحه، شمارگان ۵۰۰ نسخه و به قیمت ۲۵۰۰۰ تومان از سوی انتشارات پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات منتشر شده است.